اندیشه های بزرگان در باره دنیا - بشنو این نی چون حکایت می کند

»» اندیشه های بزرگان در باره دنیا

دنیا در نظر نوح علیه السلام‏

از حضرت شیخ الانبیا وجود مقدس نوح مرویست که مى‏فرمود: دنیا در نظر من، همانند خانه‏اى دو در است که از یکى داخل شدم و از دیگرى بیرون روم، این است حال کسى که گفته‏اند: نزدیک به دو هزار سال و کسرى طول عمر داشته، وقتى نظر چنین بیدارى به دنیا چنین باشد، واى به حال کسى که با عمرى بسیار کم، دل به دنیا بسته باشد، آن چنان دلبستنى که انگار، جز دنیا جایى نیست و گویا یک در براى دنیا، جز در ورود نبوده و براى این منزل در خروجى نهاده نشده!!

هرگاه پیامبرى با چنان مناعت شأن و علو مکان، حالش این باشد، یعنى خود را مسافرى بداند که طول سفرش از درى تا درى است، چون باشد حال آن انسانى که اطمینان خاطر به دنیاى گذشتنى بسته و عمر در پى تحصیل آن، آن هم از راه نامشروع ضایع کرده و دین خود را که در رأس تمام ارزش‏هاست، در طلب آن از بین برده باشد.

اگر از دنیا براى تحقق شرف و آزادگى و کمال و آبادى آخرت استفاده کنید، در حقیقت در صراط مستقیم هستید و اگر از دنیا فقط به خاطر شکم بهره ببرید و براى جمع مال آن بکوشید، خویش را به خسارت ابدى مبتلا کرده‏اید.

دنیا از دیدگاه امام على علیه السلام‏

امام على علیه السلام در تشریح لذیذترین امور دنیاى زودگذر و از دست رفتنى مى‏فرماید:

دنیا شش چیز است:

خوردنى، آشامیدنى، بوییدنى، پوشیدنى، برنشستنى، به نکاح خواستنى.

شیرین‏ترین خوردنى‏ها، عسل است و آن از دهن زنبور است، شریف‏ترین آشامیدنى، آب است و خاص و عام نسبت به آن برابرند و شریف‏ترین پوشیدنى‏ها، ابریشم است و آن بافته یک کرم است و شریف‏ترین بوى‏ها، مشک است و آن از خون آهو است و شریف‏ترین بر نشستنى، اسب است و عظیم‏ترین لذت، شهوت است که اتصال دو مرکز قذارت به یکدیگر است‏ «1».

این است محصول ظاهر دنیا که کثیرى از مردم نسبت به آن گریبان پاره کرده و خودکشى مى‏کنند و براى به دست آوردن آن خویش را به هزار گناه و معصیت و رذیلت اخلاقى آلوده مى‏نمایند!!

هماى شیرازى گوید:

جهان و کار او باشد فسانه‏		منه دل بر فسانه کودکانه‏
فسانه ننگرى کار جهان را		که حکمت‏هاست اندر این فسانه‏
از این زندان درآ اى مرغ قدسى‏		که هستت شاخ طوبى آشیانه‏


اگر خواهى سلیمانت دهد بار		رهایى جو دلا زین دیو خانه‏
تو سیمرغى به قاف وحدت اى دل‏		چرا ماندى اسیر آب و دانه‏
در این عالم که بیت العنکبوتست‏		روا نبود کند سیمرغ لانه‏
تو باز دست سلطان جهانى‏		چرا با کرکسانى هم ترانه‏
هما جز گلستان مهر حیدر		نگیرد مرغ جانم آشیانه‏

بجو در دوستى آل حیدر		بهشت عدن و عیش جاودانه‏

[وَالفِکْرَةُ مِرْاةُ الْحَسَناتِ، وَکَفّارَةُ السَّیِّئاتِ، وَضِیاءٌ لِلْقَلْبِ، وَفُسْحَةٌ لِلْخُلْقِ، وَإصابَةٌ فی إصْلاحِ الْمَعادِ وَإطّلاعٌ عَلَى الْعَواقِبِ وَاسْتِزادَةٌ فِى الْعِلْمِ‏]

آثار اندیشه و تفکر

امام صادق علیه السلام مى‏فرماید:

اندیشه و فکر در آنچه باید اندیشه کرد، مانند اندیشه و نظر در دنیا و فناى آن و در خلق دنیا و اوضاع آنان، اندیشه در مسائل عالى الهى و آفرینش آسمان‏ها و زمین و آنچه در آسمان‏ها و زمین است، در حقیقت آیینه نشان دهنده حسنات و ریشه و مایه کفاره بدى‏ها و روشنى قلب و گشایش مشکلات نفسانى وسبب اصلاح معاد و علت آگاهى نسبت به عواقب و زیاد شدن علم و دانش انسان است.

آیینه حسنات و کفاره سیئات‏

اندیشه در آنچه بر جهان و مردم جهان از نیک و بد گذشته به حقیقت آیینه نشان دهنده حسنات است.

چه این که وقتى انسان در وضع حقیقى جهان، به اندیشه مى‏نشیند به این حقیقت مى‏رسد که:

[رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلًا] «2».

پروردگارا! این [جهان با عظمت‏] را بیهوده نیافریدى.

پس وقتى نور فکر، بطالت و عبثیت را از خانه هستى دفع کرد، حق بودن جزء به جزء جهان آفرینش در دنیاى باعظمت اندیشه ثابت مى‏شود، در این صورت، انسان اندیشمند، ذره‏اى از ذرات این سفره پوشیده به حق را به باطل مصرف نخواهد کرد.

آرى، انسان منصف چون به حق برسد، حق را به حق متصل کند و از حق به راه حق و براى حق مصرف کند.

علیٌّ مَعَ الْحَقِّ وَالْحَقُّ مَعَ عَلىٍّ یَدُورُ حَیْثُ ما دارَ «3».

على با حق است و حق با على و بر محور او مى‏گردد.

و چون انسان در احوالات امم و به خصوص گذشتگان اندیشه کرد، خوبى‏ها و حسنات محسنین از امم را در خود تجلى داده و بدى‏ها و سیئات بدکاران را که علت سقوط آنان در دنیا و آخرت شده، از خویش دفع خواهد کرد.

در حقیقت اندیشه در هر حقیقتى، آیینه نشان دهنده حسنه یا حسناتى است که آدمى را براى آراسته شدن به آن حسنه یا حسنات جلب خواهد کرد.

فضیل عیاض و آشتى با حق‏

داستان اندیشه فضیل عیاض در یک آیه قرآن مشهور است، کتب رجالى‏ و عرفانى آن داستان را بازگو کرده‏اند که این دزد پرقدرت، بر اثر اندیشه در یکى از آیات سوره حدید، آراسته به حسنات و پاک از سیئات و آلودگى‏ها شد.

فضیل که به خاطر قدرت زیاد و شغل کاروان زنى، جوى از ترس و وحشت براى دولت عباسى فراهم آورده بود و امنیت جاده‏هاى تجارتى و مسافرتى را بهم ریخته بود، عاشق زنى صاحب جمال گشت، قسمتى از اموال به دست آورده را، براى او مى‏فرستاد و گاهى براى کام‏جویى از او به نزدیک خانه او مى‏رفت، ولى زمینه دسترسى به آن زن برایش میسر نمى‏گشت.

تصمیمش براى رسیدن به وصال معشوقه سخت‏گیر قطعى شد، خانواده زن، در ترس و وحشت بودند، ولى از ضعف اراده و عدم توانایى، چاره‏اى جز تسلیم در برابر آن قدرت شیطانى، در خود نمى‏دیدند.

کاروانى به وقت شب از نزدیکى‏هاى محل زندگى فضیل، در بیابان مرو یا باورد عبور مى‏کرد، یکى از کاروانیان با صداى خوش ولى آمیخته با حزن این آیه را قرائت مى‏نمود:

[أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ‏] «4».

آیا براى اهل ایمان وقت آن نرسیده که دل هایشان براى یاد خدا و قرآنى که نازل شده، نرم و فروتن شود؟

آیه شریفه چون تیرى بود که بر جان فضیل نشست، گویى آیه کریمه به او گفت:

اى فضیل! تا کى تو راه مردم زنى؟ گاه آن آمد که ما راه تو زنیم، فضیل لحظه‏اى در آیه و در کار خود و در کار مردم و عاقبت برنامه اندیشید، بیدار شد، خجل و گریان روى به ویرانه نهاد، کاروانى در آنجا اطراق داشت، عده‏اى مى‏گفتند:

برویم، یکى مى‏گفت: نتوان رفت که فضیل بر سر راه است!!

فضیل چون این مسئله بشنید، فریاد زد: بشارت باد شما را که آن دزد خطرناک و آن منبع شرّ با خدا آشتى کرد، دیگر بیم راه نیست.

پس از آشتى با حق همه روزه، روزه گرفت و به تدریج رضایت صاحبان مال را جلب کرد و عاقبت از عارفان و عاشقان و ناصحان شد و گروهى از نفس الهى او به مدار تربیت قرار گرفتند!!

خانمان سوز شود آتش آهى گاهى‏		ناله‏اى مى‏شکند پشت سپاهى گاهى‏
گر مقدر بشود سلک سلاطین پوید		سالک بى‏خبر خفته به راهى گاهى‏
قصه یوسف و آن قوم چه خوش پندى بود		به عزیزى رسد افتاده به چاهى گاهى‏
روشنى بخش از آنم که بسوزم چون شمع‏		روسپیدى بود از بخت سیاهى گاهى‏
هستیم سوختى از یک نظر اى اختر عشق‏		آتش افروز شود برق نگاهى گاهى‏
عجبى نیست اگر مونس یار است چو من‏		بنشیند بر گل هرزه گیاهى گاهى‏
دارم امید که با گریه دلت نرم کنم‏		بهر طوفان زده سنگیست پناهى گاهى‏

اندیشه در عاقبت کار

در کتاب «اسرار معراج» «5» این حدیث بسیار مهم و جالب و حیرت‏آور را مى‏خوانیم:

در زمان رسول گرامى اسلام صلى الله علیه و آله در شهر مدینه، شخصى بود بسیار ظاهر الصلاح، به طورى که کسى در حق او در هیچ موردى، گمان سوء و ظن خلاف نداشت.

شاید بسیارى از مردم در برخورد با او از وى طلب دعا مى‏کردند، ولى او بدون توجه به ظاهر آراسته خویش، در بعضى از شب‏ها به خانه مردم مدینه، دستبرد مى‏زد!!

شبى براى دزدى از دیوار خانه‏اى بالا رفت، اثاث زیادى در آن خانه بود و در میان خانه به غیر از یک زن جوان تنها کسى نبود، عجیب خوشحال شد که امشب علاوه بر به چنگ آوردن مال فراوان، در رختخواب عیش و عشرت هم شرکت خواهم کرد.

همان طور که در دل تاریکى بر سر دیوار، منظره فریبنده اثاث خانه و چهره دلرباى زن را مى‏نگریست، به فکر فرو رفت: دزدى تا کى، ننگ تا چه مدت، براى چه باید زحمات انبیا و اولیا را از یاد برد، عاقبت این همه گناه و فساد چه خواهد شد، مگر براى من مرگ و برزخ و قیامت و محاکمات الهیه نیست، در پیشگاه حق و در دادگاه عدل، جواب این همه ظلم و جنایت را چگونه باید داد؟!!

آرى، با ادامه این اعمال به روزى خواهم رسید که براى من راه گریز و فرار از چنگال عدالت نخواهد بود، آن روز پس از اتمام حجت حق، مبتلا به غضب خداوندى مى‏شوم و از پس آن به زندان آتش خواهم افتاد و در آن صورت انتقام آلودگى‏هایم را پس خواهم داد!!

پس از اندکى تأمل و فکر، از دزدى و تجاوز به آن زن، سخت پشیمان شد و با دست تهى به خانه بازگشت.

به وقت صبح خود را به لباس آراستگان و صلحا آراست و به مسجد به محضر مقدس رسول اکرم صلى الله علیه و آله آمد و در حضور آن جناب نشست!

ناگهان دید، زن صاحب خانه‏اى که شب گذشته براى دزدى اثاث آن، در نظر گرفته بود به محضر رسول اکرم صلى الله علیه و آله آمد، عرضه داشت: اى رسول خدا! زن بى‏شوهرى هستم همراه با ثروتى زیاد، پس از چند ازدواج دیگر قصد شوهر کردن نداشتم، اما دیشب به نظرم رسید که دزدى به خانه‏ام راه پیدا کرده، گر چه چیزى نبرده، ولى مرا وحشت زده کرده، از این پس مى‏ترسم در تنهایى ادامه زندگى دهم، اگر صلاح مى‏دانید براى من همسرى انتخاب کنید.

حضرت اشاره به آن مرد- یعنى به دزد شب گذشته- کردند و فرمودند: اگر میل دارى، تو را به آن شخص تزویج کنم، زن به چهره مرد خیره شد، او را پسندید و نسبت به او اظهار میل و رغبت کرد.

پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله عقد آن زن را براى آن مرد بست، سپس هر دو به منزل آمدند، دزد در کمال نشاط و شادى داستان خود را براى آن زن تعریف کرد و به او گفت: اگر شب گذشته ثروتت را مى‏بردم و دامن عفتت را آلوده مى‏کردم، علاوه بر این که یک شب بیشتر در کنار تو نبودم، آتش غضب همیشگى حق را، براى خود برمى‏افروختم، ولى در عاقبت کار فکر کردم و بر هجوم هواى نفس صبر و استقامت ورزیدم و در نتیجه براى همیشه به ثروت حلال و زوجه صالحه و عاقبت خوش‏ و سعادت ابد رسیدم!!

به قول لسان الغیب:

روز هجران و شب فرقت یار آخر شد		زدم این فال و گذشت اختر و کار آخر شد
آنهمه ناز و تنعم که خزان مى‏فرمود		عاقبت در قدم باد بهار آخر شد
صبح امید که بد معتکف پرده غیب‏		گو برون آى که کار شب تار آخر شد
آن پریشانى شب‏هاى دراز و غم دل‏		همه در سایه گیسوى نگار آخر شد
باورم نیست زبد عهدى ایام هنوز		قصه غصه که در دولت یار آخر شد